Hangi Teknenin Güvertesindesin?

            Bir eğitim için gittiğim Göcek’te, D-Marin Marina’nın H Pontonunun başındayım. Neredeyse 200 metre uzunluğunda bir iskele burası ve sağlı sollu onlarca tekne var. Marinanın en dıştaki pontonu olması nedeniyle, içeriye giremeyecek kadar büyük olan megayatlar da burada bağlı ve daha en başta öyle büyük bir “gemiyle” karşılaşıyorsunuz ki, en üst güvertesi bir apartmanın dördüncü katı yüksekliğinde! Arkasından da başka başka ve çeşitli büyüklükte motoryatlar, sonra da yelkenliler sıralanıyor...

            Her zamanki gibi büyük bir ilgiyle tekneleri seyrede seyrede pontonda yürümüye başladım, ama bu dev megayatın önünde bir ayrıntı dikkatimi çekti ve ister istemez duraksadım: “Geminin” üzerinde on kişiye yakın mürettebat vardı ve hepsi harıl harıl çalışıyordu; tertemiz giyimli, genç ve bakımlı bu ekibin görüntüsü de teknenin şanına yakışır cinstendi. Yelkencilik sayesinde yıllardır denizde çalışan profesyonellerle tanışma fırsatım olduğundan, bu gençlerin iyi niyetli, azimli ve görevine bağlı insanlar olduğuna dair olumlu önyargılarım vardı... Ben onları seyrederken en üst güvertedekilerden biri, yaptığı işi bir anlığına bıraktığını ve ilerde bir yerlere bakmaya başladı. Bu kısacık kesit de bir fotoğraf karesi gibi benim zihnime kazındı. Mesleki alışkanlık diyebileceğim bir şekilde kendimi, bu “duruşu” değerlendirirken buldum: Güvertedeki genç o anda poz vermiyordu, aklı işindeydi ve doğal bir duruşu vardı; ama o pozun içinde, yaşıtı ve meslektaşı olabilecek kişilere oranla buram buram kokan bir farklılık göze çarpıyordu......”gurur”!

            Aklımda bu fotoğraf karesiyle, düşünceli bir şekilde pontonda yürümeye devam ederken diğer teknelerdeki gemiciler de dikkatimi çekti. (Megayatın dördüncü katında olmadıkları için onları daha rahat inceleyebildim!) Yaklaşık beş dakika kadar yürüdükten sonra artık gemicileri görmüyor, tam adını koyamadığım bambaşka bir şey düşünüyordum. Bu düşüncelerin üzerine de üç günlük eğitimimiz başladı, farklı ekipler halinde çok değişik ortamlarda hep birlikte çalışmalar yaptık. Her defasında olduğu gibi, aynı şartlarda işe başlayan takımların aldığı sonuçlar arasında çok büyük farklar oluştu.. Ben de bir kez daha bu farkın ortaya çıkmasını sağlayan “takım çalışması” etkisini hayranlıkla gözlemledim. Göcek’ten geri dönüş yolundaysa zihnimde bir kez daha “gemicinin duruşu” canlandı.....ve bu duruşun bende yarattığı, kendi kendime tam isimlendiremediğim o his, kafamda takım çalışmasıyla bir anda buluşuverdi! Adeta bir “Evreka” anı yaşadım...

            Farklı şirketlerle yaptığımız takım çalışması eğitimlerinin, 3 gün – 2 gece süren ve özel bir senaryo üzerinden yürüyen türüne biz şirketimizde “Takım Macerası” diyoruz. Bu maceralar birlikte çalıştığımız takımların gündemlerine göre farklı içeriklerde olabiliyor ve ana temaları ya da zorluk dereceleri değişkenlik gösterebiliyor; fakat özünde “Takım Macerası” ‘nın amacı, katılan bireyleri sonuç odaklı iletişim, liderlik, sorun çözme gibi birçok yönden sınayan, farklı farklı takımlar kurup bu takımları zamana veya diğer takımlara karşı performans göstermeleri gerekecek şekilde çalıştırarak, bu ortamdan kişisel ve kollektif anlamda çıkarımlar elde etmek. İnsan kaynakları dilinde “farkındalık” dediğimiz bu çıkarımlar sayesinde de, bireylerin ve takımların gerçek hayattaki işlerine olumlu şekilde yansıyacak gelişmeler elde etmek.

            Formatı ve içeriği ne olursa olsun Takım Maceraları ekipleri zorluyor: Çalışıyor, uğraşıyor, didiniyorsunuz ve bu durum arka arkaya defalarca tekrarlanıyor. Gün içinde ilerledikçe yoruluyor ve zorlanıyorsunuz; bu da takım içi ilişkileri normalde olduğu çerçevenin dışına çıkarıyor, deyim yerindeyse maskeler düşüyor, daha “gerçek” bizler ortaya çıkıyoruz. “Bizler” diyorum zira her macerada benim de başıma sırasıyla aynen bunlar geliyor! Ben de her defasında kendim ve çalışma şekillerimle ilgili çok önemli çıkarımlara varıyorum!..

            Takım Macerası’ndan bahsetmemin nedeni, yerli-yabancı, genç-yaşlı, yeni-eski, kadın-erkek gibi özellikleri ne olursa olsun, 17 yılı aşkın süredir çalıştığımız takımların hepsinde ortaya çıkan bir bulguyla, “Güvertedeki Gemici” ‘nin nasıl örtüştüğünü açıklamak. Herhangi bir değerlendirmeye başlamadan önce, takım çalışmalarında katılımcıların hepsinin farklı motivasyon seviyeleri olduğunu, yorgunluk, ailevi nedenler, beklentiler gibi nedenlerle macera sırasında kendi normallerinin dışında bir ruh hali içinde olabileceklerini de unutmamamız gerekir. (Ayrıca, bizim yaptığımız çalışmalarda ilke olarak, bireylerin tek başlarınayken yapmak istemeyecekleri hiçbir şeyi, grubun baskısı nedeniyle yapmak zorunda kalacakları bir ortam yaratmadığımızın da altını çizmek isterim. Yani aşırı fiziksel güç ya da beceri isteyen, fobileri tetikleyebilecek, aşırı adrenaline neden olabilecek uygulamaların bulunmadığı takım çalışmalarından bahsediyoruz...)

            Tüm bu bilgiler ışığında, katılımcılarımızda günün birinci çalışmasında gördüğümüz liderlik isteği, çalışma motivasyonu, enerjik görünüm ve olumlu-sabırlı iletişim gibi yetkinliklerin, günün sonuna doğru, örneğin onuncu istasyonda, yorgunluk ve yıpranmayla bırakın liderlik etmek, şahit yazmasınlar diye “çalılıkların arkasında saklanma”, kötü bir şey söylememek için hiç konuşmamaya dönüştüğünü görürüz (ki bu durum spor takımlarımızda da çok sıklıkla rastladığımız bir unsurdur!.. Neme lazım olay çıkmasın diye bütün bir sezon boyunca sahada birbirleriyle hiç konuşmamayı düstur edinen birçok futbol takımımız mevcuttur!!!), Buraya kadar herhangi bir sorun yoktur, hatta eğitimin yapılıyor olmasının nedeni hep birlikte, takım halinde bu zorlu durumu deneyimleyebilmektir.

            Önemli sözcüğü fark ettiniz mi? “Takım halinde”. (Tıpkı ortak başarılar gibi, hep birlikte takım halinde yaşanan zorluklar da takımları güçlendiren ve güveni arttıran deneyimlerdir...)

            Takım Macerası’nın aslında bizi en çok sınadığı nokta bir arada kalabilmektir. Zira iş hayatında da olduğu gibi takımların karşılaşacakları zorluklar, girişecekleri işler ve yeni projeler hiç bitmez (Spor takımlarındaki gibi “maç” veya “sezon” kavramları iş hayatımızda bu açıdan geçerli değildir....) Ve bu nedenle bir takımın ne zaman kazanıp ne zaman kaybettiğine dair kesin bir yargı getirmek son derece öznel bir durum yaratır: Takımların performansını eğer yılın çeyrekleri veya finansal dönemler içinde değerlendirirseniz alacağınız sonuçlarla, üç ila beş yıllık dönemlere bakarak ulaşacağınız bulgular birbirinden tamamen farklı olabilir.

            Tam 35 yıllık bir şirket olan ve gıda-içecek alanında çalışan müşterimizin, şirketin sahiplik yapısı değiştikten sonra yeni başlayan dönemde ilk iki sene boyunca pazar payı yalnızca yüzde bir-iki puan artmışken, hem yeni yatırımcının şirket üst yönetimine verdiği büyük destek sayesinde hiçbir yönetici değişikliğine gitmemesi, hem de bu üst yönetimin kendi alt kadrolarına gösterdiği güven sonucu, beş yıllık sürecin bütünde pazar payının tam dört kat artması bunun en güzel örneklerinden biridir.

            Bilişim alanındaki bir diğer müşterimizin de şu anda piyasada bulunan ve pazar payı düşmekte olan ürünüyle ilgili olarak, ürünün fiyatını düşürerek pazar payını düzeltme olanağı varken, içinde bulunulan yılda başarılı görünmemek pahasına, gelecek yıl piyasaya çıkacak ürünün başarısını ve karlılığını tercih ederek hiçbir fiyat değişikliğine gitmemesi de... Ve bu kararın takım halinde, oyçokluğu değil oybirliğiyle alındığı, içinde 53 ülkeyi barındıran bir coğrafyanın bütünü için geçerli olacağı düşünüldüğünü etkisi daha da iyi anlaşılacak bir örnek.
            Şu andaki sonuçlarına bakıldığında yeniliyor gibi görünen bu takımlar, yarışma sezonu birkaç yıl daha orta vadeye genişletildiğinde tüm rakiplerinin uzak ara önünde galip duruma yükselmektedirler. (Zaten üst düzey yöneticilerin öncelikli yetkinliklerinden olan stratejik düşünme ve uzun vadeli planlama da işte bu noktada fark yaratmaktadır...)

            Örneklerde vurgulamak istediğimiz, takımın bir arada kalmak sayesinde kazanabildikleridir. Maceranın katılımcılar üzerinde test ettiği asıl şey de tam olarak budur: Yapılan çalışmalardan herhangi bir tanesini kazanmak/kaybetmek değil, takımın bir arada kalabilme gücüdür. Bu çalışmalara on kişi başladıysa on kişi bitirebilme, motivasyonu düşse, yorulsa, hatta kendi içinde tartışsa dahi takım arkadaşlarını fiziksel ve zihinsel olarak yalnız bırakmama, onlardan kopmama bağlılığıdır.

            Bireylerin kendilerini çok yorgun ve yapılacak işle ilgili son derece isteksiz hissettiği durumlar iş hayatımızda sıklıkla yaşanır. Şirketlerimizde takımlar kurmamızın, ardından da bu takım olgusuna zaman ve bütçe olarak böylesine büyük yatırımlar yapmamızın temel nedeni de, söz konusu yorgunluk ve yılgınlık durumunda dahi işte verimliliğin sürdürülebilir tek yönteminin “takım çalışması” olmasıdır. Bir kişiyi tek başına bıraktığınız durumla, bir takım içinde çalıştırdığınız durum arasında büyük bir verimlilik farkı vardır; zira bizler hem birbirimizle rekabet, hem de yaptığımız işin diğerlerine nasıl göründüğü konusuna çok önem veririz. Bu iki temel öğenin üzerine bir de saygı ve dayanışma gibi üst düzey takım olmayla ilgili unsurları ekleyebilirsek, işte o zaman bireysel ve kollektif verimliliğin, yaratıcılığın, en sonunda da fark yaratmanın sınırlarını zorlamaya başlarız.

            Takım Macerası da işte bu “sınırları” deneyimlemenin yöntemlerinden biridir. Ayrıca söz konusu zorlanmaları (ve olası çatışmaları) gerçek iş hayatında, ofis ortamında ve kurum çatısı altında yaşamaktansa, bir laboratuvar ortamına benzeyen ve sırf bu iş için tasarlanmış eğitimde yaşamak çok daha iyidir......zira herkes aynı durumdadır!

            Bir yarışma ortamında, içinde bulunduğunuz takım üyelerinin en yorgun ve en isteksiz oldukları durumu gözümüzde canlandıralım: Yapılacak işin süresi başlamış ve diğer takımlar etrafınızda çalışmaya başlamışlardır bile! Takım arkadaşlarımızın yüzünde bir sessizlik hâkimdir, lafa ilk başlayan olmak bile artık ağır bir yüktür... Herkesin tek derdi biran önce işi tamamlayıp oradan ayrılabilmektir. İşte benim iddiam, bu noktadaki en önemli şeyin o anda yapılan çalışmayı kazanmak ya da kaybetmek değil, takımı bir arada tutabilmek olduğudur. Bir arada kalabilmekse mutlaka takım üyelerinin liderlik yönleri, iletişim becerileri vb. gibi birçok kişisel özellikle doğrudan ilintilidir; ama her takım için geçerli olan, bu bireysel becerilerin de ötesinde bazı unsurlar vardır ve takım içinde o andaki yetenekler/hevesler ne olursa olsun, bu bir üst seviyedeki unsurların takımın başarısı üzerindeki etkisi belirleyicidir. (Söz konusu unsurlara “takımın üstyapısı” diyelim)

            İşte benim şu anda özellikle üzerinde durmak istediğim şey de, takım üyelerinin o zor noktada ne kadar ellerinden geleni yapsalar dahi değiştiremeyecekleri bu “üstyapı” etkenidir. Takımın bütün gücüyle zamana karşı bir yarışmada kürek çektiğini düşünün, çok iyi bir takım olduklarını, iyi hazırlandıklarını, motivasyonlarının en üst düzeyde olduğunu vb. “Üstyapı” dediğim şey bu noktada akıntıya benzer: Akıntıyı arkanıza alıyorsanız takımın performansı 1,5 gibi bir katsayıyla çarpılarak, kendi yarattığından daha yüksek bir sonuca/başarıya dönüşecekken, eğer akıntıya karşı gidiliyorsa, takımın çektiği her bir kürek –örneğin- 0,8 gibi bir katsayıyla çarpılmış gibi olacağından, yaptıkları kadarının bile sonucunu almaları mümkün olmayacaktır.
            Peki, nedir bu akıntı etkisi ya da “takım üstyapısı”? İşte şimdi H Pontonuna ve megayata geri döndük: Takımın hangi teknenin güvertesinde durduğudur! En çok yorulduğumuz, en çok sıkıldığımız, vazgeçmeye en yakın olduğumuz noktada belirleyici unsur, akıntıyı arkamıza alarak işimizi kolaylaştıran ya da tam tersine akıntıya karşı götürerek bizi daha da zorlayan şey işte o üzerinde durduğumuz “güvertedir”.

            İş hayatında “neden yapıyorum” sorusuna cevaben hepimizin aklına gelen ilk yanıt, para kazanmaktır; yani bu kadar zorluğa karşı durmamızı sağlayan gayret özünde para kazanma zorunluluğumuzdan geliyormuş gibi düşünürüz... Ama bu ancak bir yere kadar doğrudur zira hepimizin para kazanmak için başka seçenekleri, ya da diğer bir bakış açısıyla, para kazanmak için katlanabileceklerinin bir sınırı vardır! İşte o sınırın da ötesinde güverte etkeni devreye girer. Paraya olan ihtiyacı veya para için katlanabileceklerinin sınırı tamı tamına aynı olan iki kişiden, adına çalıştığı tekneye daha çok inanan, bu tekneyi daha havalı, daha büyük olarak görenin dayanma gücü (ve takımına bağlılığı) daha yüksek olacaktır.

            Takımın diğer üyelerinin, liderinin, motivasyonun etkisinin tükendiği ve takımı artık daha ileriye götüremediği noktada takımı biraz daha bir arada tutabilecek şey, bu takımın yaptıklarının neye hizmet ettiğine dair olan inançtır. Eğer bu inanç zayıfsa, takım akıntıya karşı kürek çekiyor demektir. Oysa o marinanın en büyük [veya] en başarılı [veya] en düzgün [veya] en onurlu [veya] en iyi [veya] en adil yönetilen teknesinin güvertesinde olduğumuza inanıyorsak, takımımızla ilgili algımız bu kadar yüksek ve sarsılmazsa, başarmak için sınırlarımızı biraz daha zorlayacağız... Ve muhtemelen akıntı sayesinde farkı yaratabileceğiz, diğer takımlardan daha başarılı olabileceğiz demektir.

            Megayatla aynı pontonda bağlı diğer teknelerin mürettebatları da gayet gururlu duruyorlardı. Daha görür görmez onların da kendilerini havalı, becerikli ve başarılı hissettiklerinden emin oluyordunuz. Ama tıpatıp benzeyen iki kişiyi dört katlı bir megayatın güvertesine çıkardığınızda mı, yoksa herhangi bir tekneye götürdüğünüzde mi bu sonucu alma şansınız daha yüksek olur, işte benim vurgulamak istediğim nokta bu.

            Eğer buraya kadar mutabıksak, takım üyelerinin eğitimlerine, sosyo-ekonomik durumlarına ve deneyimlerine göre aslında bizzat teknenin ne büyüklükte olduğunun değil, teknenin mürettebat tarafından nasıl algılandığının daha ön plana çıktığını görüyoruz. Yani bulunduğumuz güvertenin gerçek yüksekliğinden çok, parçası olduğumuz takımın bizim algımızda ne kadar “büyük/iyi” olduğu önemli hale geliyor... Ve biliyoruz ki kurumlar bu algıyı yönetmek için çok büyük paralar harcıyorlar!

            Doğrudur, bu gayretlerin çoğu tüketiciye yönelik: Ürünü sattırmaya, aynı ürünü/hizmeti daha karlı sattırmaya yarayacak şekilde iletişim ve pazarlama kampanyaları yapılıyor; ama hem dışarıya yönelik bu kampanyalar, hem de kuruma katılma süreci (daha iş ilanının verildiği andan itibaren!..) ve işe alışma (oryantasyon) döneminde takımın yeni üyesine özel olarak yürütülen tüm çalışmalar işte bu algının oluşmasına yarıyor.

            Kurumun çalışanına, takımın yeni üyesine gösterdiği özen, ona verdiği değer ve bunu hissettirmek için yaptığı uygulamalar en son tahlilde işte o güvertedeki duruşa yansıyor. Duruş ne kadar dik, gururlu ve doğru teknede olduğundan eminse, eğitimin onuncu istasyonunda herkesin “benden bu kadar” diyeceği, pes edeceği noktaya bu tekne -bu takım- değil, rakipleri daha önce geliyor! Yani en dik duran mürettebat pes etmemek, takımı bir arada tutmak, işin içinde kalmak adına en büyük gayreti sergiliyor... Ve kazanıyor!

            (Zira bence takımlar hiçbir zaman sınava girmiyor ve birbirlerine karlı yarışıyorlar! Sınavda geçer notu alan herkes mezun olurken, yarışmada diğerlerinden ufacık bir şeyi daha fazla yapan, diğerlerinin görmediğini gören, fazladan bir fikir daha üreten, bir santimetre, yüzde bir puan, bir dakika daha fazla giden kazanır. Tek bir takım kazanır...)

            Takımın üstyapısı (akıntı etkisi) konusunda biz Türkler’e özgü iki noktayı da vurgulamak isterim: Birincisi, bizim “tamam ya da devam” noktamızda nasıl hareket edeceğimizi belirleyen unsur, bazen tekne kadar kaptan da olabiliyor! Tekne ne kadar gurur verici olursa olsun, ortada görünen kaptan için değmeyeceğini düşünürsek, takımımızdan da normalden daha hızlı vazgeçebiliyoruz. Ve yine sosyo-ekonomik parametre düştükçe bu etki daha belirgin oluyor (Zaten* biz bunu 50 yıldır Yeşilçam’daki işçisine sahip çıkan, kol kanat geren babacan fabrikatör “Hulusi Kentmen” diye biliyoruz, bir sürü insan kaynağı süslemesine gerek yok!.. ).

            İkinci olaraksa, hep birlikte güvertesinde en kesin ve net, sorgusuz-sualsiz durduğumuz gemi vatanımız! Türkiye’yi tehdit eden (tarihten bildiğimiz şekliyle) savaş, (bizim de yaşadığımız) deprem gibi büyük felaketler söz konusu olduğunda dayanma, direnme, fedakârlık gücümüz inanılmaz bir ölçüde yükseliyor! Ve ben bu noktada sosyo-ekonomik seviyenin falan hiçbir şey değiştirmediğine yürekten inanıyorum.

            Renklerini temsil ettiği takımın büyüklüğüne, doğruluğuna inanan sporcunun (Milli Takım oyuncusunun!), müdürünün adaletine-vicdanına inanan astın, komutanının kendisini gözeteceğini bilen askerin, çalıştığı şirketin insanlık adına iyi bir şeyler ortaya koyduğuna ve kendisine değer verdiğine güvenen takım oyuncusunun duruşu...

            Benzer şartlardaki rakiplerinden takımını biraz daha ileriye götürecek, fark yaratacak adımı atacak, sözü söyleyecek, takımı bir arada tutmak adına daha da çok dayanacak duruş, hepimizin kendisini hangi güvertede hissettiğidir.

Akıntı hep sizinle olsun.
(Fotoğraf - Sayiner Özdilli 2010)

5 MAYIS 2015

SERKAN ÖZİZMİR

FLAMA Training & Consultancy